Thuốc kháng viêm không steroid (NSAID) là nhóm thuốc được sử dụng rộng rãi để giảm đau, hạ sốt và chống viêm trong nhiều bệnh lý như viêm khớp dạng thấp, thoái hóa khớp, gout cấp, đau lưng, đau cơ xương, đau bụng kinh, sốt do nhiễm khuẩn và đau sau phẫu thuật. Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích điều trị, NSAID cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ, đặc biệt là nguy cơ tim mạch.

1. NSAID và nguy cơ tim mạch

Việc sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAID) trong điều trị có thể gây ra các tác dụng phụ đối với đường tiêu hóa và thận, điều này đã được biết đến từ lâu. Ngoài ra, NSAID cũng có thể làm tăng huyết áp và làm trầm trọng thêm tình trạng suy tim.

Vào cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, nhiều nghiên cứu lâm sàng lớn đã được thực hiện để đánh giá nguy cơ tác dụng phụ trên đường tiêu hóa của một nhóm thuốc NSAID mới, được gọi là thuốc ức chế chọn lọc cyclooxygenase-2 (COX-2) hoặc coxibs. Tuy nhiên, một nghiên cứu có tên là VIGOR (Nghiên cứu về kết quả trên đường tiêu hóa của Vioxx) đã phát hiện ra rằng rofecoxib, một loại thuốc ức chế chọn lọc COX-2, có thể làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim so với naproxen, một loại NSAID khác.

Kết quả của nghiên cứu VIGOR và các nghiên cứu khác sau đó đã khiến các nhà khoa học và bác sĩ phải xem xét lại lợi ích và nguy cơ của việc sử dụng NSAID ở bệnh nhân mắc bệnh tim mạch.

Nhồi máu cơ tim:  Năm 2015 FDA đưa ra cảnh báo việc sử dụng NSAID có thể làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim lên 20-50%, ngay cả khi sử dụng ngắn hạn. Một nghiên cứu trên tạp chí "The Lancet" (2013) cũng ghi nhận rằng diclofenac làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim khoảng 40%, trong khi naproxen có mức nguy cơ thấp hơn. Một nghiên cứu khác của "British Medical Journal" (BMJ, 2017) chỉ ra rằng việc sử dụng NSAID, đặc biệt là ibuprofen và diclofenac, có thể làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim lên đến 31% trong vòng một tuần đầu tiên sử dụng. Nguy cơ này cao nhất trong tháng đầu tiên với liều cao và giảm dần theo thời gian sau khi ngừng thuốc.

Đột quỵ: Một nghiên cứu trên tạp chí "Stroke" (2016) cho thấy rằng việc sử dụng NSAID có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ do thiếu máu cục bộ lên khoảng 19-36%, đặc biệt là ở những bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp hoặc bệnh tim mạch. Diclofenac và các NSAID chọn lọc COX-2 như celecoxib có nguy cơ cao hơn so với naproxen. Nguy cơ này có thể xuất hiện ngay trong những tuần đầu tiên sử dụng thuốc và tăng lên khi dùng liều cao hoặc kéo dài.

Suy tim: Một nghiên cứu trên tạp chí "European Heart Journal" (2016) cho thấy rằng việc sử dụng NSAID có thể làm tăng nguy cơ nhập viện do suy tim lên đến 19%. Đặc biệt, ibuprofen và diclofenac có nguy cơ cao nhất, trong khi naproxen có nguy cơ thấp hơn. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng những bệnh nhân có tiền sử suy tim hoặc bệnh thận mạn tính có nguy cơ bị suy tim cao hơn khi sử dụng NSAID kéo dài.

Ngoài ra, một nghiên cứu trên "Journal of the American College of Cardiology" (2017) cho thấy rằng việc sử dụng NSAID có thể làm tăng huyết áp tâm thu trung bình từ 3-5 mmHg, đặc biệt ở bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp. Các thuốc như ibuprofen và celecoxib có nguy cơ cao hơn so với naproxen. Nguy cơ này tăng lên khi sử dụng liều cao hoặc trong thời gian dài, làm tăng khả năng mắc các biến chứng tim mạch nghiêm trọng như suy tim và đột quỵ. Hay nghiên cứu của Coxib and Traditional NSAID Trialists' (CNT) Collaboration vào năm 2013 cũng cho thấy các NSAID chọn lọc COX-2 có thể làm tăng nguy cơ huyết khối tim mạch lên đến 37% so với giả dược.

Các thuốc NSAID làm tăng nguy cơ về các biến cố tim mạch

2. Cơ chế làm tăng nguy cơ tim mạch khi sử dụng NSAID

Cơ chế của nguy cơ tim mạch liên quan đến NSAID chủ yếu là do tác động ức chế men cyclooxygenase (COX), đặc biệt là COX-2. Việc ức chế cyclooxygenase (COX), đặc biệt là COX-2, làm giảm sản xuất prostacyclin (PGI2), yếu tố giãn mạch và chống huyết khối, trong khi lại tăng sản xuất thromboxane A2 (TXA2), yếu tố gây co mạch và kích thích huyết khối. Điều này dẫn đến mất cân bằng giữa các yếu tố này, làm tăng nguy cơ huyết khối và huyết áp, từ đó tăng nguy cơ các biến cố tim mạch.

3. Các loại NSAID và mức độ nguy cơ

Không phải tất cả các NSAID đều có nguy cơ tim mạch như nhau. Một số thuốc có nguy cơ cao hơn so với các thuốc khác:

- NSAID ức chế chọn lọc COX-2 (celecoxib, etoricoxib): Nguy cơ tim mạch cao hơn so với các NSAID không chọn lọc.

- Diclofenac: Được cảnh báo có nguy cơ tương tự như các thuốc ức chế COX-2.

- Ibuprofen (liều cao), naproxen: Có nguy cơ nhưng thấp hơn so với diclofenac và celecoxib. Naproxen được xem là NSAID ít ảnh hưởng nhất đến tim mạch.

4. Đối tượng nguy cơ cao

Những người có nguy cơ tim mạch cao khi dùng NSAID bao gồm các nhóm bệnh nhân có sẵn yếu tố nguy cơ hoặc bệnh lý nền có thể làm tăng tác động bất lợi của NSAID lên hệ tim mạch:

- Bệnh nhân có tiền sử nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc bệnh động mạch vành.

- Người bị tăng huyết áp, đái tháo đường hoặc rối loạn lipid máu.

- Người cao tuổi.

- Người có tiền sử suy tim hoặc bệnh thận mạn tính.

5. Khuyến cáo khi sử dụng NSAID

Để giảm thiểu nguy cơ tim mạch khi dùng NSAID, cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

- Chỉ sử dụng khi thật sự cần thiết và trong thời gian ngắn nhất có thể.

- Sử dụng liều thấp nhất có hiệu quả để giảm nguy cơ tác dụng phụ.

- Lựa chọn thuốc NSAID phù hợp, ưu tiên naproxen nếu cần sử dụng NSAID dài hạn.

- Theo dõi huyết áp thường xuyên khi dùng NSAID, đặc biệt ở bệnh nhân có nguy cơ cao.

- Hạn chế sử dụng NSAID ở bệnh nhân có tiền sử bệnh tim mạch. Nếu cần thiết, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn thuốc thay thế như paracetamol hoặc thuốc giảm đau nhóm khác.

NSAID là nhóm thuốc hữu ích trong điều trị đau và viêm, nhưng chúng cũng có thể làm tăng nguy cơ tim mạch nếu không được sử dụng đúng cách. Việc hiểu rõ nguy cơ này và tuân thủ các khuyến cáo khi sử dụng sẽ giúp giảm thiểu tác dụng phụ và bảo vệ sức khỏe tim mạch của người bệnh.

Biên soạn: Ds.Cao Ngọc Hải - Khoa Dược TTYT Tam Nông

Tài liệu tham khảo:

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5422108/

https://www.uptodate.com/contents/nsaids-adverse-cardiovascular-effects#:~:text=The%20most%20important%20adverse%20cardiovascular,atrial%20fibrillation%2C%20and%20venous%20thromboembolism.

https://www.medsafe.govt.nz/profs/PUArticles/June2019/NSAIDs-and-cardiovascular-risk.htm

https://www.health.harvard.edu/blog/fda-strengthens-warning-that-nsaids-increase-heart-attack-and-stroke-risk-201507138138

https://www.bmj.com/content/357/bmj.j1909

https://www.medsafe.govt.nz/committees/marc/reports/173-NSAIDs%20and%20cardiovascular%20risk.pdf

https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2813%2960900-9/fulltext?utm_source=chatgpt.com

https://www.bmj.com/content/357/bmj.j1909

https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/STROKEAHA.115.011678

https://www.bmj.com/content/354/bmj.i4857?utm_source=chatgpt.com