Dạng thuốc liposome là một công nghệ tiên tiến trong y dược, giúp đưa thuốc đến đúng nơi cần tác dụng trong cơ thể một cách hiệu quả và an toàn hơn.

Thuốc liposome là gì?

Liposome là những túi hình cầu siêu nhỏ có cấu trúc màng kép phospholipid, tương tự như màng tế bào. Cấu trúc độc đáo này cho phép chúng mang cả các phân tử thuốc ưa nước (trong lõi chứa nước) và kỵ nước (trong lớp màng lipid), mở ra tiềm năng to lớn trong việc cải thiện hiệu quả điều trị của nhiều loại thuốc.

Cấu trúc của dạng thuốc Liposome

Ưu điểm nổi bật của thuốc liposome
Dạng thuốc liposome có những ưu điểm nổi bật như sau:
- Tăng cường độ hòa tan và sinh khả dụng: Đối với các thuốc kém tan trong nước, liposome giúp cải thiện đáng kể độ hòa tan, từ đó tăng cường hấp thu và sinh khả dụng của thuốc.
- Bảo vệ thuốc khỏi sự phân hủy: Liposome có thể bảo vệ các phân tử thuốc nhạy cảm khỏi sự phân hủy bởi enzyme hoặc các yếu tố môi trường trong cơ thể, kéo dài thời gian tác dụng của thuốc.
- Nhắm mục tiêu thuốc đến vị trí bệnh: Bằng cách gắn các phối tử đặc hiệu lên bề mặt liposome, các nhà nghiên cứu có thể hướng thuốc đến các tế bào hoặc mô đích, chẳng hạn như tế bào ung thư hoặc các vùng bị viêm. Điều này giúp tăng hiệu quả điều trị tại vị trí bệnh và giảm tác dụng phụ trên các mô khỏe mạnh.
- Kiểm soát giải phóng thuốc: Thiết kế cấu trúc liposome có thể điều chỉnh để kiểm soát tốc độ giải phóng thuốc, mang lại hiệu quả điều trị kéo dài và ổn định hơn.
- Giảm độc tính của thuốc: Bằng cách bao gói thuốc trong liposome và nhắm mục tiêu đến vị trí bệnh, thuốc ít tiếp xúc với các tế bào khỏe mạnh hơn, từ đó giảm thiểu các tác dụng phụ toàn thân.

Ứng Dụng Lâm Sàng Hiện Tại và Tiềm Năng:
Nhiều thuốc liposome đã được phê duyệt và sử dụng rộng rãi trong y học, đặc biệt trong các lĩnh vực sau:
- Điều trị ung thư: Doxorubicin liposome (Thuốc Doxil/Caelyx): Giảm độc tính tim, tăng hiệu quả trong ung thư vú, buồng trứng; Vincristine liposome (Marqibo): Dùng trong điều trị bạch cầu lympho cấp.
- Bệnh truyền nhiễm: Amphotericin B liposome (Thuốc Amphot/AmBisome): Điều trị nấm toàn thân, giảm độc tính thận so với dạng tự do.
- Vắc-xin: Liposome được sử dụng như chất mang (adjuvant) trong vắc-xin (ví dụ: vắc-xin viêm gan A, cúm).
- Điều trị tại chỗ: Kem hoặc gel liposome dùng trong điều trị da liễu (ví dụ: thuốc chống viêm hoặc kháng sinh tại chỗ).

Amphotericin B liposome giúp giảm độc tính trên thận của thuốc

Tiềm năng ứng dụng của liposome trong tương lai
Tiềm năng ứng dụng của liposome còn rất lớn, bao gồm:
- Điều trị các bệnh tự miễn: Nhắm mục tiêu thuốc ức chế miễn dịch đến các tế bào viêm.
- Liệu pháp gen: Vận chuyển an toàn và hiệu quả các vật liệu di truyền đến tế bào đích.
- Chẩn đoán hình ảnh: Sử dụng liposome chứa các chất cản quang để cải thiện độ tương phản hình ảnh.

Thách Thức và Hướng Nghiên Cứu
Mặc dù có nhiều ưu điểm, việc phát triển và sản xuất thuốc liposome cũng đối mặt với một số thách thức như:
- Chi phí sản xuất cao: Quy trình chế tạo liposome phức tạp, đòi hỏi công nghệ cao.
- Độ ổn định: Liposome có thể bị rò rỉ thuốc hoặc phân hủy trong môi trường sinh học nếu không được thiết kế tối ưu.
- Khó khăn trong nhắm mục tiêu: Mặc dù có tiềm năng nhắm mục tiêu, việc đạt được độ đặc hiệu cao trong thực tế lâm sàng vẫn là thách thức.
- Tương tác miễn dịch: Một số liposome có thể kích hoạt hệ miễn dịch, gây phản ứng viêm hoặc loại bỏ nhanh khỏi tuần hoàn.

Các hướng nghiên cứu hiện tại tập trung vào việc vượt qua những thách thức này và phát triển các thế hệ liposome tiên tiến hơn với khả năng nhắm mục tiêu chính xác hơn, giải phóng thuốc thông minh hơn và độ ổn định cao hơn.

Liposome là một công nghệ phân phối thuốc đầy hứa hẹn, mang lại nhiều lợi ích trong việc cải thiện hiệu quả và an toàn của các liệu pháp điều trị. Việc hiểu rõ về cấu trúc, ưu điểm và tiềm năng ứng dụng của thuốc liposome sẽ giúp các bác sĩ đưa ra những quyết định điều trị tối ưu cho bệnh nhân.
 

Biên soạn: Ds.Cao Ngọc Hải - Khoa Dược TTYT Tam Nông

Tài liệu tham khảo:
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9118483/#:~:text=Liposomes%20are%20the%20most%20explored,13%5D%20(Figure%201).
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8879473/
https://www.fda.gov/media/70837/download
https://www.frontiersin.org/journals/pharmacology/articles/10.3389/fphar.2015.00286/full